Tật đẩy lưỡi là gì? Nguyên nhân gây ra và các hậu quả để lại

Trẻ nhỏ thường phổ biến với thói quen đẩy lưỡi, đặt lưỡi không đúng vị trí. Tình trạng này khi kéo dài sẽ ảnh hưởng tới khớp cắn và phát âm của trẻ. Để khắc phục tật đẩy lưỡi hiệu quả, mọi người cần hiểu rõ hơn về thói quen này để tìm ra hướng giải quyết phù hợp. 

Tật đẩy lưỡi là gì?

Vị trí chuẩn của lưỡi là nằm hoàn toàn trong khoang miệng, không gây áp lực lên răng. Nhưng một tình trạng khá phổ biến xuất hiện ở 60-90% trẻ em đó là tật đẩy lưỡi. Đây là khi lưỡi có xu hướng đặt vào giữa răng hàm trên và dưới, hoặc đẩy vào phía sau răng cửa trên lúc nuốt hoặc nghỉ. Tình trạng này tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến thẩm mỹ và khả năng ăn nhai của răng.

Lý do là vì mỗi ngày chúng ta nuốt rất nhiều lần khoảng 1.000-2.000 lần, tạo ra một lực đẩy đáng kể (khoảng 1.8kg/lần). Nếu lực này liên tục hướng vào răng một cách bất thường, theo thời gian, nó sẽ làm răng dịch chuyển, gây lệch lạc. Dấu hiệu dễ thấy nhất khi tật đẩy lưỡi trở nên nghiêm trọng là răng cửa hai hàm không thể chạm nhau khi cắn (cắn hở) và xuất hiện khoảng trống giữa các răng.

Nguyên nhân gây ra tật đẩy lưỡi

Tật đẩy lưỡi là một thói quen xấu có thể ảnh hưởng đến sự phát triển răng hàm, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau cụ thể như:

Nguyên nhân tiên phát

Đẩy lưỡi tiên phát liên quan đến các vấn đề về chức năng thần kinh cơ. Điểm đặc trưng là người bệnh, thường là trẻ em, không tự điều chỉnh được kiểu nuốt từ giai đoạn sơ sinh sang kiểu nuốt trưởng thành. Một dấu hiệu nhận biết là họ gặp rất nhiều khó khăn, hoặc thậm chí không thể đưa đầu lưỡi chạm vào vòm miệng phía trên khi được yêu cầu.

Nguyên nhân thứ phát

Đẩy lưỡi thứ phát xuất hiện như là hệ quả của các yếu tố khác liên quan đến răng miệng, cấu trúc hàm mặt, hoặc các bệnh lý tai-mũi-họng như:

• Thói quen xấu kéo dài: Việc mút ngón tay, ngậm núm vú giả hoặc bú bình trong thời gian dài.
• Mất răng sữa sớm: Đặc biệt là khi mất các răng cửa, lưỡi có xu hướng tự nhiên tìm cách lấp đầy khoảng trống đó.
• Vấn đề đường hô hấp: Tình trạng nghẹt mũi do dị ứng hoặc viêm nhiễm khiến người bệnh phải thở bằng miệng, làm lưỡi bị đặt ở vị trí thấp và đưa ra trước.
• Kích thước lưỡi bất thường: Lưỡi quá to so với kích thước khoang miệng.
• Viêm nhiễm vùng họng: Viêm VA, amidan quá phát hoặc viêm họng gây đau và khó khăn khi nuốt, dẫn đến thay đổi cách đặt lưỡi.
• Yếu tố di truyền: Một số đặc điểm cấu trúc hàm mặt di truyền, như hàm dưới có độ dốc lớn, có thể góp phần gây ra tật này.
• Yếu tố tâm lý: Căng thẳng (stress) hoặc các sang chấn tâm lý cũng có thể là nguyên nhân.
• Thắng lưỡi ngắn: Tình trạng thắng lưỡi (phanh lưỡi) bị ngắn, hạn chế sự linh hoạt của lưỡi.

Cần lưu ý rằng, trong thực hành lâm sàng, việc phân biệt rạch ròi giữa nguyên nhân đẩy lưỡi tiên phát và thứ phát đôi khi khá phức tạp và cần sự đánh giá kỹ lưỡng từ các chuyên gia bác sĩ.

Hậu quả của tật đẩy lưỡi

Tật đẩy lưỡi là một thói quen tưởng chừng vô hại nhưng lại là nguyên nhân tiềm ẩn gây ra nhiều phiền toái trong sinh hoạt và dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về khớp cắn cũng như cấu trúc răng mặt, cụ thể như:

Sai lệch khớp cắn hở vùng răng cửa

Khi lưỡi thường xuyên đặt chen vào giữa nhóm răng cửa của hai hàm, nó tạo ra một lực cản vật lý, ngăn không cho các răng này chạm khít vào nhau khi cắn lại. Tình trạng kéo dài sẽ hình thành một khoảng hở ở phía trước, làm mất đi sự ăn khớp tự nhiên giữa hai cung răng.

Khớp cắn hở 1 hoặc 2 bên cung hàm

Trong trường hợp này, mặc dù răng cửa có thể vẫn đóng khít, nhưng vị trí đặt lưỡi không chính xác lại khiến nhóm răng hàm và răng tiền hàm (răng cối nhỏ và răng cối lớn) ở một bên hoặc cả hai bên trái/phải không thể chạm hoàn toàn vào nhau. Lực cắn và khả năng nhai nghiền thức ăn do đó bị ảnh hưởng.

Khớp cắn hở kết hợp cả 2 bên và ở phía trước

Đây là mức độ nghiêm trọng hơn, khi khớp cắn bị hở cả ở vùng răng cửa lẫn hai bên cung hàm. Điểm tiếp xúc duy nhất khi cắn lại có thể chỉ giới hạn ở một vài răng cối nằm sâu nhất phía trong. Nguyên nhân của dạng sai lệch này thường liên quan đến việc lưỡi có kích thước quá lớn so với khoang miệng hoặc do thói quen đẩy lưỡi sai vị trí nghiêm trọng.

Hô răng cửa hàm trên

Lực đẩy liên tục từ lưỡi có thể tác động mạnh lên mặt trong của răng cửa hàm trên, khiến nhóm răng này bị đẩy nhô ra phía trước. Ngược lại, nhóm răng cửa hàm dưới có thể bị ép và lùi vào trong, tạo ra sự mất cân đối giữa hai hàm.

Hô cả 2 hàm răng cửa

Không chỉ tác động riêng lẻ, tật đẩy lưỡi còn có thể khiến cả nhóm răng cửa của hàm trên lẫn hàm dưới đều bị đẩy lệch ra ngoài. Điều này làm thay đổi rõ rệt đường nét cung hàm và ảnh hưởng không nhỏ đến thẩm mỹ tổng thể của khuôn mặt.

Hở khớp cắn, giảm chức năng nhai

Thói quen đẩy lưỡi lệch về một bên (trái hoặc phải) hoặc cả hai bên thường dẫn đến tình trạng hở khớp cắn ở khu vực tương ứng. Hậu quả là khả năng nhai nuốt bị suy giảm đáng kể. Bên cạnh đó, chính lưỡi cũng có thể bị tổn thương do cọ xát liên tục, trở nên yếu hơn và gây khó khăn, ngọng nghịu trong việc phát âm.

Hô cả 2 hàm nghiêm trọng

Một biểu hiện khác là tình trạng cả răng hàm trên và hàm dưới đều bị đẩy và có xu hướng “loe” ra ngoài, ngay cả khi nhìn tổng thể khớp cắn có vẻ đóng. Hiện tượng này thường được gọi là “nhô răng gấp đôi” hoặc hô hai hàm, làm tăng sự mất hài hòa của nụ cười và khuôn mặt.

Cách khắc phục tật đẩy lưỡi hiệu quả

Để thay đổi thói quen đẩy lưỡi bạn nên thực hiện theo các phương pháp sau:

Tự điều chỉnh thói quen tại nhà

May mắn là bạn hoàn toàn có thể bắt đầu quá trình khắc phục tật đẩy lưỡi ngay tại nhà thông qua việc rèn luyện ý thức và các bài tập cụ thể:

Luôn nhận thức và điều chỉnh vị trí đặt lưỡi:

• Tập trung ý thức về vị trí đặt lưỡi đúng: Đầu lưỡi nên nhẹ nhàng chạm vào vùng nướu (lợi) phía sau mặt trong của răng cửa hàm trên.
• Khi nghỉ ngơi và nuốt: Giữ hai hàm răng khép nhẹ tự nhiên, nhất là khi nuốt, hãy hướng lưỡi di chuyển lên trên vòm miệng, tránh để lưỡi đẩy hoặc chạm vào các răng cửa.

Thực hành có bài tập đơn giản ở nhà: Các phương pháp như Mewing (tập trung vào tư thế lưỡi và miệng đúng), bài tập với chun cao su (giữ chun bằng đầu lưỡi áp lên vòm miệng), bài tập với cốc nước (giữ nước trong miệng và nuốt đúng cách), hay nhai kẹo cao su (tăng cường nhận thức về chuyển động của lưỡi) đều góp phần tăng cường sức mạnh và khả năng kiểm soát cơ lưỡi.

Cần sự hỗ trợ của Bác sĩ Nha Khoa

Trong một số trường hợp, việc tự luyện tập cần được hỗ trợ thêm bằng các giải pháp nha khoa chuyên nghiệp:

Sử dụng khí cụ dẫn lưỡi

Bác sĩ có thể chỉ định bạn đeo các khí cụ như nút chặn lưỡi, hàng rào chặn lưỡi, hoặc thanh khẩu cái.

Những khí cụ này hoạt động như một “lời nhắc nhở” vật lý, giúp định hướng lưỡi về đúng vị trí mong muốn, làm cho quá trình luyện tập trở nên chính xác và thuận lợi hơn.

Áp dụng phương pháp chỉnh nha phù hợp

Nếu tật đẩy lưỡi đã gây ra các vấn đề về khớp cắn (như răng hô, cắn hở, cắn sâu…), sau khi đã kiểm soát được thói quen đẩy lưỡi, phương pháp niềng răng thường được chỉ định.

Bằng cách sử dụng mắc cài hoặc khay niềng trong suốt, lực nhẹ sẽ được áp dụng để dịch chuyển răng về đúng vị trí, tái lập một khớp cắn hài hòa và chuẩn xác.

Ưu điểm lớn của việc giải quyết tật đẩy lưỡi trước hoặc song song với niềng răng là đảm bảo kết quả chỉnh nha ổn định lâu dài, ngăn ngừa tình trạng sai lệch khớp cắn tái diễn do thói quen cũ.

So, tật đẩy lưỡi là một thói quen không tốt và gây ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe răng miệng. Do đó, bạn cần thường xuyên thăm khám nha khoa để kịp thời phát hiện nếu thói quen xấu này xảy ra. Ngoài ra, hãy chú ý nhiều hơn tới việc đặt lưỡi đúng tư thế ngay từ khi còn nhỏ để bảo vệ sức khỏe răng miệng tốt hơn trong tương lai.